RUSCA DA SERTLİK VE YUMUŞAKLIK İŞARETLERİ:
Rusçada da Türkçedeki gibi ses yumuşamaları ve incelmeleri vardır. Bu işaretler bu noktada bu değişikliklerin yazı diline aktarılmasını sağlar. Yumuşatma işaretleri kullanılacağı sözcük içerisinde sessiz harften sonra gelir.
Bu işareti Türkçe kelimeler üzerinde açıklayayım. GOL ve KOL kelimelerini düşünelim. Her ikisi de OL harfleri ile bitmiş. Ancak söyleniş tarzına dikkat edersek, GOL dediğimizde yumuşak bir ses tonuyla söylüyoruz. Yani sondaki –L- harfi yumuşak bir dille söyleniyor.
KOL dediğimizde sert bir ses tonuyla söylüyoruz.Dolayısıyla sondaki –L- harfi sert bir sesle çıkıyor.
Rus dilinde bu görevi sertlik ve yumuşaklık işaretleri yapmaktadır

Sertlik işareti: Ъ ъ

Asla sözcük yani kelimenin başında bulunmaz. Kendinden önce gelen ünsüz harfleri sert , kendisinden sonra gelen
я-e-ё-ю sesli harflerini çift sesli
Ъя......ya.....sesi ile,
ъe......ye.....sesi ile ,
ъё......yo.....sesi ile
ъю......yu.....sesi ile okutur.

съёмка.... [syomka] …..çekim,çekme
подъeзд... [padye’zd]….kapı boşluğu

Yumuşaklık işareti: Ь ь :

Asla kelimenin başında bulunmaz Kendinden önce gelen ünsüz harflerin yumuşak okunmasını sağlar
Бельё ......... [Belyo]….. çamaşır
платье .........[platye]………elbise

RUSÇA DA HARFLER:

Rus Alfabesinde 10 adet sesli, 21 adet sessiz 2 adet te sertleştirme ve yumuşatma işareti olmak üzere toplam 33 harf karakterinden oluşmaktadır.

Bu harf karakterlerinden sesli/ünlü harfler kendi arasında 2 guruba ayrılır.
1-Sert sesliler ........: A – О - У – Ы - Э
2-Yumuşak sesliler....: Е – Ё – И – Ю - Я

Geri kalan 21 ünsüz/sessiz harflerden 15 adedi sözcük içerisinde hem yumuşak hem sert sesle okunan harfler bulunmaktadır. Geri kalan 6 sessiz harfin 3 adedi devamlı sert, 3 adedi de devamlı yumuşak okunan harflerdir.

Hem sert hem de yumuşak okunan 15 harf.......: Б-В-Г-Д-З-К-Л-М-Н-П-Р-С-Т-Ф-Х
Sürekli sert okunan sessiz harfler...........: Ж – Ш - Ц
Sürekli yumuşak okunan sessiz harfler......: Ч – Щ – Й

Yumuşak sessiz okunan sessiz harfler:

15 adet sessiz harfin yumuşak okunabilmesi için bu 15 sessiz ( Б-В-Г-Д-З-К-Л-М-Н-П-Р-С-Т-Ф-Х )
harflerden sonra yumuşak sesli harfler gurubunda bulunan (Е – Ё – И – Ю - Я) harflerinden birinin
gelmesi veya yumuşatma işareti dediğimiz (Ь) işaretinin gelmesi gerekir.

бедный bednıy Yoksul,fakir    всякий  Fısákiy Her,her türlü
елёный Zi’lonıy Yeşil,ham,toy лень    len Tembellik,uyuşukluk

Sert sessiz okunan sessiz harfler:

15 adet sessiz harfin sert okunabilmesi için bu 15 sessiz harflerden sonra sert sesli harfler gurubunda bulunan (A – О - У – Ы )
harflerinden birinin gelmesi veya sertleştirme işareti dediğimiz (Ъ ) işaretinin gelmesi gerekir

нутро Nutrỏ İçeri,içyüzü мороз Marỏs Soğuk,ayaz
сивый sivıy    kır фабрикант   Fabrikánt fabrikatör

Rusca da 7 harf:
Rus Alfabesinde yer alan ( Г – К – Х – Ж – Ш – Щ – Ч ) sessiz harfler gurubuna 7 harf kuralı da denir.
Bu harflerin ilk üç sırasında bulunan ( Г – К – Х ) harflerinin sesleri gırtlaktan çıktığı için gırtlak harfleri de denilebilir.
Geri kalan dört harfin ( Ж – Ш – Щ – Ч ) sesi ağızdan fışıltılı bir sesle çıkması nedeniyle fışıltılı harfler olarak adlandırılır.
Bu 7 harften sonra (я – ю – ы ) sesli harfleri gelmez.
Bu seslere karşılık olarak;
Я......... karşılığı....a....seslisi
Ю........ .karşılığı....у....seslisi
Ы..........karşılığı....и....seslisi gelir

Rusca bir sözcük içerisinde ( ГЯ-КЯ-ХЯ-ШЯ-ЩЯ-ЧЯ ) harfleri yan yana gelmez. Bunun yerine (га-ка-ха-ша-ща-ча) harfleri gelir.Aynı olay diğer (ю – ы ) harfleri için de geçerlidir.

Bu 7 harf kurallarını çok iyi bilmemiz gerekir. İlerleyen derslerde Fiil çekimlerinde,isimlerde, sıfatlarda ,zarf-larda sıkça uygulanacaktır.

Ayrıca Rus dilinde sert veya yumuşak sesiz harflerin okunması çok önemlidir.
Rus dilinde birbirine çok benzeyen birçok kelimeler bulunmaktadır.Bu nedenle bu tip kelimeleri bir birinden ayırt etmek için okunuş kurallarını çok iyi bilmemiz gerekir.

Мат  mat Mat,yenilgi Мол  mol Mendirek,dalgakıran
Мать  matd anne   Моль muıl güve

Türkçede ”Matematik” kelimesindeki  “mat”  sesi , tabloda gösterilen (Мат) hecesindeki ses yani, Türkçedeki  (Mat ) sesini verecek.
(Мать)  ise Türkçedeki “Mat” ın sonunda sanki bir (d) harfi varmış gibi (t) ile (d) arasında bir ses ile ifade ederiz.
(Моль)  ise  sanki (o u ı) harflerini birleştirin ve üçünü birden   genizden çıkarın. Çıkan ses aradığımız sestir.

.....Bir sonraki dersimiz olan "Tonlu ve boğuk sessizler" de görüşmek üzrere....

Çınıltı / çınıltısız

Rusça da harfler okuınurken 2 harfin okunuşunda istisna vardır.Bunlar -o ve -e

-e Harfi 3 yerde -ye okunur.
1. Kelimenin ilk harfi ise,
2. Üzerinde vurgu varsa,
3. Sesli bir harften sonra gelirse...
Bunların dışında her zaman -i olarak okunur.

o harfi
1.üzerinde vurgu varsa -o
2.vurgulu bir hecenin hemen öncesindeki -o harfi -a olarak,
3.diğer durumlarda -o harfi yaklaşık -a sesine benzeyen -ı gibi okunur.

-o harfine en iyi örnek xорошô yaklaşık hıraşo diye okunur.
Sondaki -o vurgulu olduğu için -o diye,
Ortadaki -o , 2. kurala göre vurgulu bir hecenin hemen öncesindeki -o harfi -a olarak okunduğu için,
Baştaki -o harfi ise 3. kurala uyugun olarak yaklaşık -ı okunur.

3. kuralı iyi ayırt etmek gerekir. Bu harfi birçok kişi -a olarak okur, ama doğrusu 3.kuralda anlatılmıştır. Yani örneği, haraşo diye okurlar. Ses farkını Ruslardan öğrenmek gerekir.

Okunuşlarla ilgili bir başka kural ise şöyledir.
Rusçada
çınıltılı harfler б в д з ж г (1.grup)
çınıltısız harflar п ф т с ш к (2.grup) vardır.

Alt alta okunuşlara dikkat,

1. Bu grup harflerden birisi kelimenin son harfi ise o harf tam karşılığındaki harfle okunur.
раз sanki рас yazılmış gibi
ёж sanki ёш yazılmış gibi okunur.
2.Bir tane 1. grup, bir tanede 2. gruptan bir harf yan yana gelirse ya da tam tersi bir 2. gruptan bir tane 1. gruptan harf yan yana gelirse ilk gruptaki harf diğer gruptaki karşılığı ile okunur.
ложка sanki лошка yazılmış gibi okunur.

Bu istisnalar dışında tüm harfler yazıldığı gibi okunur. Umarım faydalı olur.

Vurgu.

Vurgu – bir hecenin sesle uzatmasıdır. Rusçada sözcük tanımak için çok önemli. Rusçada vurgunun bir kuralı yok, sözcüğü vurgusuyla beraber ezberlemek gerekiyor. Bazen aynı sözcükte bile çekinlenme sürecinde vurgu değişebilir. Sonraları için bir heceden fazla içeren rus sözcüklerinde vurguyu uykarıda tırnak işareti olarak göstereceğim. Aynı işaretle (okunuşta) ünsüzün yumuşamasını göstereceğim, dikkat edin, vurgu işareti ünlüden sonra (ve demek ki önceki ünlü vurgulu), yumuşama işareti ünsüzden sonra olur. Not: bir sözcükte “Ё” harfi varsa, vurgu her zaman onun üstünde.

Okuma kuralları.
Açıklama 1. “Я”, “Ю”, “Е”, “Ё” harfleri, sertlik ve yumuşatma işaretleri

Rus alfabesinin içinde 33 harf var.
Onların ikisi sertlik ve yumuşatma işaretleri, tek başına bunların bir sesi yok, önceki ünsüz harfin yumuşak ya da sert olduğunu gösteriyor. 10 ünlü ve 21 ünsüz harf var.
Ünlülerden (А, О, И, Э, Ы, У, Я, Ю, Е, Ё) 4 harf çift seslidir: Я, Ю, Е, Ё. Onların ilk sesi “Y”. Sözün başında, ünlüden, yumuşatma ve sertlik işaretlerinden sonra onlar iki ses olarak okunuyor. Sözün içinde ya da bitiminde ünsüzden sonra “Я” yumuşak bir “A” olarak okunur, “istiklal” sözcüğündeki gibi. Ünsüz ve “Я” arasında hiç ara yoktur.(Mesela, “Antalya” sözcüğü içinde “L”den sonra, ünsüzün yumuşaması yüzünden bahsettiğim ara var, ama imla kurallarına göre aranın olduğu göstermek gerekiyorsa “ЬЯ” yoksa “ИЯ” yazarız). Diğer üç harf aynı, böyle durumlarda bitişik hiç aralıksız okunur. Ünsüzden sonra “Е” ve “Ё” ruşcanın özgün harfleri. “Ё” harfi türkçedaki “Ö” harfine hiç benzemiyor, tellafuzunda asla dudak hareketi yok. “Е” biraz kürtçedeki şapkalı e’ye benziyor, türkçeden en yakın örnek – “yemek” sözcüğünde birinci ve ikinci “e”, ya da “söyle”deki “e” . “Ю” harfi de “Ü” harfinden farklı olarak dudaksız söylenir.

Örnekler:

ЯБЛОКО (ya’blako) - elma,
ЯСНО (ya’sna) – belli,
ИСТОРИЯ (isto’riya) - tarih,
КАЛЬЯН (kalya’n) – nargile.
Burada “Я” tam iki harf olarak söylenir: “Y” ve “A”.
МЯСО (mya’so) – et,
KАТЯ (ka’tya) – bir kız ismi.
Burada “Я” yumuşak bir “A” şeklinde söylenir.

НЕТ (nyet) – hayır, yok,
ЛЕС (lyes) – orman,
CООБЩЕНИЕ (saapşe’niye) – mesaj (birinci “e” tek sesli, ikinci çift sesli).

ЁЖ (yoj) – kirpi,
БЬЁТ (byot) – vuruyor.
Burda “Ё” iki sesli.
МЁРЗНУТЬ (myo’rznut’) – üşümek.
Burada bitişik ve tek sesli söylenir.

ВЬЮГА (vyu’ga) – tipi,
ЮГ (yuk) – güney.
КАТЮША (katyu’şa) – füze ismi, aynı zamanda kız isminin kısaltması.

Açıklama 2. “Ж”, “Ш”, “Ц”, “Ч”, “Щ” harfleri.

Rusçada “Ж”, “Ш”, “Ц” harfleri her zaman sert. “И”, “Е”, “Ё” harfleri onlarla beraber gelirse “Ы”, “Э”, “О” olarak okunur. “Ж”, “Ч” ve “Ш”den sonra “Ы” harfinin yazılması yasaktır, “И” yazmak gerekiyor. “Ш” ve “ШЬ” aynı okunur (sert). “Ч” harfi, “Щ” harfi gibi her zaman yumuşaktır. “ЧЭ”, “ЧЫ”, “ЩЭ”, “ЩЫ” gibi yazmasını asla göremezsiniz. “ЧА” ve “ЩА” “A” ile yazılır, ama “Я” var gibi okunur (“Я” ile yazması yasak). Örnekler:
ЖИЗНЬ (jızn’) – yaşam,
ШИРОКИЙ (şıro’kiy) – geniş,
ЦИРК (tsırk) – sirk,
ЖЕЛАНИЕ (jela’niye) – istek,
ШЕЯ (şe’ya) – boyun,
ЦЕРКОВЬ (tse’rkaf’) – kilise,
ЖЁЛТЫЙ (jo’ltıy) – sarı,
ПРИШЁЛ (prişo’l) – geldi,
ЧИСТЫЙ (çi’stıy) – temiz.

Açıklama 3. Tonlu ve tonsuz harfleri.

Rusçada 6 çift tonlu-tonsuz ünsüz var. Bunlar:
В – Ф,
Д – Т,
Г – К,
Ж – Ш,
Б – П,
З – С.
Yazılış ve okunuşta bir birinin yerine gelebilir. Mesela, “C” yazılıyor, “З” okunuyor, ya da tersine “З” yazılıyor, “C” okunuyor. Okunuş şekli, harfin sözün içinde zayıf ya da güçlü durumunda olduğuna bağlı.
Ünsüz için güçlü durum:
1. İki sesli arasında.
2. Sessizden sonra sesli harf geliyorsa.

Ünsüz için zayıf durum:

1. Ünlüden sonra ünsüzden önce.
2. Sözün başlangıcında ünsüzden önce.
3. Sözün bitiminde.

Güçlü durumda iken sessiz olduğu gibi okunur. Zayıf durumda iken değişebilir. En çok karşılaşılan olay – zayıf durunda olan tonlu tonsuz oluyor. Tabi ki tersine de olabilir. Şimdi en sık gürünen olaylara bakalım.

1. Sözcük bitiminde tonlu ünsüzün sağır olması. Örnek:

ГОРОД – go’rat (şehir),
ЗУБ – zup (diş).
Türkçede aynı olay çok geniştir ve imlaya bile girmiş: arap – arabı, Ahmet – Ahmed’e. Rusçanın farkı ki ünsüz yazıda tonlu kalıyor, sadece okunuşta değişiyor. Sertlik ya da yumuşatma işaretleri bu olaya hiç etkilemiyor. Örnek:
ЦЕРКОВЬ – tserkaf’.
Tek farklı değişen sözcük – “БОГ” (tanrı), “boh” olarak okunur.

2. İki ya da daha çok ünsüz ard arda geldiğinde.
Birinci harf tonlu ya da tonsuz olarak okunur, ikinci harfe bağlıdır. O tonlu ise ilk harf tonsuzken tonlu olarak okunur. O tonsuz ise önceki tonlu sağırlaşıyor. Örnekler:
СДЕЛАТЬ – zdelat’ (yapmak),
ВСТАТЬ - fstat’ (kalkmak),
СКАЗКА – skaska (masal),
ОШИБКА – aşipka (hata),
УЛЬЯНОВСК – ul’yanafsk (bir şehrin adı).

Bu olay bazi ön ekler ve öntakılar okunuşuna ve yazılımına etkiliyor. Mesela, “БЕЗ-” (-sız), “РАЗ-” ve “ИЗ-” (-dan) ön eklerinin son “З” harfi sözcüğün ilk harfine göre “C” harfine dönüşebilir.
БЕЗЗАКОНИЕ – bezzakoniye (yolsuzluk),
БЕСПОРЯДОК – besparyadak (düzensizlik),
ИЗДАЛЕКА – izdaleka (uzaktan),
ИСПРАВИТЬ – ispravit’ (düzeltmek),
РАССТАТЬСЯ – rasstat’sya (ayrılmak),
РАЗГОВОР – razgavor (konuşma).
Bu iki ön ek değişiklikleri imlada iz bıraktı. Diğer bir ek, “C-” (fiillerin tamamlanmış şeklinin işareti) yazıda değişmez, ama hem “z” hem “s” olarak telaffuz edilebilir. Örnek:
СДЕЛАТЬ – zdelat’ (yapmak),
СХОДИТЬ – shadit’ (gidip gelmek).

“Р”, “М”, “Н”, “Л” harfleri tonlu olmakla beraber ne yazılım ne okunuş şekline etkiliyor. Mesela, bu harflerin birinden önce tonlu geliyorsa tonlu kalır, tonsuz geliyorsa tonsuz kalır.

Sözcüğün ilk harfinin tonlu/tonsuz olması ön takıya da etkilir.
В ДОМ – v dom (ev içine),
В ТЮРЬМУ – f tyur’mu (hapishaneye),
ИЗ ДОМА – iz doma (evden),
ИЗ ТЮРЬМЫ – is tyur’mı (hapishanaden).

Açıklama 4. Vurgusuz ünlüler.
Rusçada üstüne vurgu olmayan “O”, “E”, “Я” harflerinin telaffuzu net değildir. Vurgusuz durumda “O” harfi “a” ve “o” arasında kısa belirsiz bir sese dönüşüyor. Okunuş yazarken bu sesi “a” olarak yazacağım, ama “O”dan farklıdır. Moskovalılar bu sesi tam bir “a” olarak söyler, Ural ve Volga bölgesindeki insanlar onu “o”ya daha yakın telaffuz eder. Ama kurallara göre vurgusuz “O” sadece sözcüğün ilk harfi iken tam “a” olarak okunur. Örnekler:
ОКНО’– akno (pencere),
СОБА’КА – sabaka (köpek),
ГО’РОД – gorat (şehir).

Vurgusuz “Я” harfi “i” olarak telaffuz edilir. Vurgusuz “E” harfi “i” ve “e” arasında bir ses, ama “i”den farklıdır. Onu “i” olarak yazacağım. Örnekler:
РЕКА’ – rika (nehir),
ТЫ’СЯЧА – tısiça (bin).

Ama sözcüğün son harfi olarak “Я” olduğu gibi okunur.
КА’ТЯ – katya (kız ismi),
ВСТРЕЧА’ТЬСЯ – fstriçatsya (buluşmak).

“У”, “Ы”, “Э”, “Ю”, “А”, “И” harflerin okunuşuna vurgu etkilemiyor.

Açıklama 5. Bazı harflerin ve harf bileşimlerin okuması.
“Л” harfi rusçada sert ve yumuşak olur. Sözcüğün sonunda tek başına her zaman sert okunması şarttır (örneğin, “mal”, “al”, “kaldırmak” sözcüğündeki gibi), ondan önce “И”, “Е”, “Ё”, “Я” gibi yumuşak harfleri geliyorsa bile “Л” sert kalır. Rusçadan örnekler:
ВСТАЛ – fstal (kalktı),
ХОДИЛ – hadi’l (yürüyordu),
СЕЛ – sel (oturdu),
ПРИШЁЛ – prişo’l (geldi).
“Л”nin yumuşak olduğunu göstermek lazımsa peşine yumuşatma işaretini koyuyorlar:
ШАЛЬ – şal’ (şal),
ЦЕЛЬ – tsel’ (amaç),
СЕЛЬ – sel’ (sel).
“Л”den sonra “И”, “Е”, “Ё”, “Я”, “Ю” harfleri geliyorsa yumuşuyor.
ПОЛЯ – palya’ (tarlalar), ama САЛАТ – sala’t (salata);
ЛЮБЛЮ – lyublu’ (seviyorum), ama ЛУЧШЕ – lu’çşe (daha iyi);
МИЛИЦИЯ – mili’tsıya (milis), ama ЛЫЖИ – lı’jı (kayak).

Rus dilinde türkçedeki “C” sesi yok, onun yerine peşpeşe “Д” ve “Ж” harflerini yazarlar.

“X” harfi cok belirgin bir nefes gibi, ama içinde hırıltı yok. Onu yutmak olmaz.

Bazı harf bileşimlerinin okuması:
ЧН [şn] – КОНЕЧНО (kane’şna – tabi ki), СКУЧНО (sku’şna - sıkıcı), ama bütün benzer sözcükler için bu geçerli değil, mesela, “МОЛОЧНЫЙ” (sütlü) sözcüğündeki “çn” olarak okunur.
ЧТ [şt] – “ЧТО” (şto? – ne?) sözcüğündeki ve ondan türemiş sözcüklerde, “НЕЧТО” (ne’çta - tanımadık bir şey) hariç.
СШ, ЗШ [şş] – ВЫСШИЙ (vı’şşıy – (en)yüksek), НИЗШИЙ (ni’şşıy – (en)aşağıdaki).
СЖ, ЗЖ [jj] – СЖАТЬ (jjat’ – kısmak, sıkmak), РАЗЖАТЬ (rajja’t’ – açmak, bırakmak).
СЧ, ЗЧ [ş’ş’] – СЧИТАТЬ (ş’ita’t’ – saymak, zannetmek), СЧАСТЬЕ (ş’as’t’ye - mutluluk).
ГК [hk] – ЛЁГКИЙ (lyo’hkiy) ve ЛЕГКО (lehko’)(hafif, kolay) sözcüklerde.