Ve
Akşam ve sahil, onun şiirlerinin çıkış noktasıydı. (Adları birbirine bağlamıştır.)
Sen ve ben ayrı dünyaların insanlarıyız. (Adılları birbirine bağlamıştır.)
Erhan, saygılı ve zeki bir öğrenciydi. (Sıfatları birbirine bağlamıştır.)
Futbolcular, bitkin ve mutsuz görünüyor. (Belirteçleri birbirine bağlamıştır.)
Eve uğradı ve biraz eşya aldı. (Cümleleri birbirine bağlamıştır.)
İle
Lisedeyken müzik ile resim en sevdiğim dersti.
Eylül ile nisan onun için ayların en güzeliydi.
Veya, Ya, Ya da, Yahut, Veyahut
Bugün veya yarın yola çıkabiliriz.
Misafirimiz akşama gelir diyorsun ya gelmezse?
Bizimle gel ya da evde kalıp ders çalış.
Tatilde kitap okurum yahut geziler yaparım.
Yarın eski okuluma veyahut sinemaya giderim.
Yalnız
Çalışkan bir çocuk; yalnız çok yaramaz. (противопоставление)
Kitabı alabilirsin; yalnız geri getireceksin. (условие)
Ancak
Seni dün aradım; ancak sana bir türlü ulaşamadım. (противопоставление)
Maça gidebilirsin; ancak eve erken dön. (условие)
Ama
Çok uğraştık; ama onu ikna edemedik. (противопоставление)
Müzik dinle; ama yüksek sesle değil. (условие
Şirin ama çok şirin bir ilçeydi burası. (усиление)
Fakat, Lakin, Ne var ki
Peşinden koştum; fakat yetişemedim. (противопоставление)
İstediğini al; fakat ziyan etme. (условие)
Süre bitti; lakin bazı sorular kaldı. (противопоставление)
Akıllı biri; ne var ki biraz huysuz. (противопоставление)
Ki
Kardelen ki baharı müjdeler doğaya. (разъяснение)
İhtiyacı var ki senden para istiyor. (вывод)
Konuşsam da beni dinlemez ki… (жалоба)
Bir uyandım ki kar yağmış! (замешательство)
Herkesi sev ki sen de sevilesin. (условие)
Not: Bağlaç olan “ki”, ilgi adılı “-ki” ve sıfat yapım eki olan “-ki” ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan “ki” sözcük olduğundan ayrı yazılır. İlgi adılı ve sıfat yapım eki olan “-ki” ek olduğundan sözcüğe bitişik yazılır.
Bizim otobüs sizinkinden hızlı gidiyor. (ilgi adılı)
Yarınki gezi iptal edilmiş. (sıfat yapım eki)
Bile, Dahi
O gün, beni sen bile dinlememiştin. (и)
Benimle bir kelime konuşmadı bile. (к тому же, вдобавок)
En yakın arkadaşlarım dahi beni unuttu. (и)
De
Ders çalıştı da sınavı kazandı. (вывод)
Oraya ben de gitmiştim. (подобный, так же)
Sen de mi Leyla! (удивление)
Para kazanacaksın da bize bakacaksın! (насмешка)
Borcunu verme de göreyim seni! (угроза)
Saray da saraymış ha! (похвала)
Not: Bağlaç olan “de” her zaman ayrı yazılır ve “te, ta” şekli yoktur. Bir cümlede “de”nin bağlaç mı yoksa hal eki mi olduğunu anlamak istiyorsak; “de”yi cümleden atarak cümleyi yeniden okuruz. Cümlenin anlamında -daralma olabilir- bozulma olmuyorsa “de” bağlaçtır.
Yarın bize gel de o konuyu görüşelim.
Yarın bize gel o konuyu görüşelim.
Bu cümlelerde görüldüğü gibi “de” cümleden atıldığında cümlenin anlamında bir bozulma olmuyor. O halde, “de” cümlede bağlaç görevinde kullanılmıştır.
Aradığın kitap bende var.
Aradığın kitap ben var.
Bu cümlelerde görüldüğü gibi “de” cümleden atıldığında cümlenin anlamında bir bozulma meydana geliyor. O halde “de” cümlede bağlaç değil, durum (hal) ekidir.
Oysa, Oysaki, Halbuki
Oysa gelirsin diye seni ne kadar bekledim, bilemezsin.
Oysaki hepimiz, o akşam aramızda olmanı çok istemiştik.
Hâlbuki çok uysal bir insandır o.
Not: Bazı bağlaçlar cümlenin başında bulunabilir. Bu bağlaçlar, kendinden önceki cümleyi anlamca kendinden sonraki cümleye bağlar.
Oysa ne umutlarla gelmiştik bu şehre!
Bu cümlede “oysa” bağlacı, öncesinde, “Bu şehirde umduğumuz hiçbir şeyi bulamadık.” anlamında bir cümlenin söylendiğini göstermekte ve iki cümleyi birbirine bağlamaktadır.
Madem, Mademki, Meğer, Meğerse
Madem her gün üzecektin, neden sevdin beni?
Mademki gitmeyeceksin, biletini iptal ettir.
Meğer bana söyledikleri hep yalanmış!
Meğerse misafirlerimiz yarın gelecekmiş.
Öyleyse, Çünkü, Hatta, Yoksa, İse
Dediklerime inanmıyorsun; öyleyse benimle konuşma.
Seninle sinemaya gelemeyeceğim; çünkü hastayım.
Dün babam okula gelmiş; hatta birkaç saat bizi beklemiş.
Derslerine çalış; yoksa sınavı kazanamazsın.
O, romandan hoşlanırdı; ben ise şiirden hoşlanırdım.
Ne… ne
Ne adımızı anan var ne halimizi soran. (olumsuzluk) (adımızı anan ve halimizi soran yok)
Ne kış ne yaz, ille de güz ille de güz. (olumsuzluk) (kış ve yaz değil)
Ne küserim ne incinirim, (olumsuzluk) (küsmem de incinmem de)
Not: “Ne… ne” bağlacı, sıfatları ve belirteçleri derecelendiren “ne” belirteci ile karıştırılmamalıdır. Aşağıdaki cümlelerde “ne” sözcüğü belirteç görevindedir
Ne şirin, ne güzel bir köydü burası.
Ne bitkin, ne suskun duruyor bugün herkes.
Bir… bir
Bir sen varsın kalbimde bir de o hatıralar.
Çiçeklerden bir kardeleni bir nilüferi severdi.
Not: “Bir… bir” bağlacı, sıfat ve belirteç olan “bir” ile karıştırılmamalıdır.
Çarşıdan bir kitap, bir defter aldım. (sıfat)
Yaşadıklarını bana bir bir anlattı. (belirteç)
Hem… hem, Ya… ya, Ha… ha, Gerek… gerek, İster… ister
Evimiz hem okula hem yurda çok yakındı.
Ya evde derslerine çalış ya bizimle sahile gel.
Ha o gelmiş ha sen gelmişsin, bizim için aynı.
Gerek sen gerek o, yarın izin kullanabilirsiniz.
İster kitap oku ister müzik dinle.
Örnek 1:
Aşağıdakilerden hangisinde “de, da” bağlacı cümleye “eşitlik, gibilik” anlamı katmıştır?
A) O şiiri okumuş da anlayamamış.
B) Bundan sonra özür dilese de affetmem.
C) Gitti de bir mektup bile yazmadı.
D) Sözünü ettiğim elbiseyi aldım da giymedim.
E) Gazetedeki ilanı ben de görmüştüm.
(1994-ÖSS)
Çözüm:
E seçeneğindeki “de” bağlacı, başkaları tarafından yapılan bir işin, sözü söyleyen kişi tarafından da gerçekleştirildiğini göstermek amacıyla kullanılmış ve cümleye “eşitlik, gibilik” anlamı katmıştır.
Cevap E
Örnek 2:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, “de” sözcüğünün atılması anlam değişikliğine yol açar?
A) Oraya uğra da arkadaşının düşüncelerini öğren.
B) Onu hem dün hem de bugün aradım.
C) Ne kendi geldi ne de çocuklarını gönderdi.
D) Ben bu öğüdü ona değil de sana vermeliydim.
E) Dün akşamki toplantıda ben de konuştum.
(1993-ÖYS)
Çözüm:
A, B, C ve D seçeneklerindeki cümleleri “de” bağlacını atarak okuduğumuzda, cümlelerin herhangi bir anlam değişikliğine uğramadığını görüyoruz. E seçeneğinde kişi, başkalarının yanı sıra kendisinin de konuştuğunu belirtiyor. Cümleyi “de” bağlacını atarak okuduğumuzda, konuşanın sadece kendisinin olduğu anlamı çıktığını ve cümlenin anlamının bütünüyle değiştiğini görüyoruz.
Cevap E
Örnek 3:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ama bağlacı, koşul anlamında kullanılmıştır?
A) Bir şeyler söyledi ama anlayamadım.
B) Biraz pahalı ama çok güzel.
C) Okula gideceksin ama otobüsle.
D) Eşyaları eski ama tertemiz.
E) Belki doğru söylüyorsun ama inanmıyorum.
(1981-ÖYS)
Çözüm:
Seçenekleri incelediğimizde A, B, D ve E’de “ama” bağlacının karşıtlık ilgisi kurduğunu görüyoruz. C’de ise “ama” bağlacının “okula gitme” işini “otobüsle gitme” koşuluna bağlayarak koşul anlamında kullanıldığını görüyoruz.
Cevap C
Örnek 4:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, “ama” sözcüğü, pekiştirme görevinde kullanılmıştır?
A) Çok zorladım; ama yararı olmadı.
B) Bir zamanlar burada eski ama sağlam bir ev vardı.
C) Bir derdin var senin; ama bana söylemek istemiyorsun.
D) Yine gelecekmiş; ama çok kalmayacakmış.
E) O günden sonra onu hiç ama hiç görmedim.
(1990 – ÖYS)
Çözüm:
Seçenekleri incelediğimizde A, B, C ve D’de “ama” sözcüğünün “fakat” anlamında “olumluluk – olumsuzluk” ilgisi kurduğunu görüyoruz. E’de ise aynı sözcüğün “görme” eyleminin pekiştirmeli bir biçimde yapılmadığını belirttiğini görüyoruz.
Cevap E
